WARKA

Warka to jedno z najstarszych miast na Mazowszu. Jako miasto (oppidum) pojawiła się po raz pierwszy w przekazach źródłowych w 1321 r. Nazwa miasta nigdy nie została jednoznacznie wyjaśniona. Możemy ją wywodzić od słowa „warować” czyli funkcji obronno-warownej, którą mógł spełniać wczesnośredniowieczny gród na szczycie skarpy nad Pilicą – albo od słowa „warzyć” (piwo), ponieważ piwowarstwo było jednym z najpopularniejszych i najwcześniej udokumentowanych zajęć miejscowej ludności.

Do rozwoju Warki przyczyniło się wiele czynników. Naturalne położenie nad rzeką, żyzne i urodzajne ziemie, dogodne warunki przeprawy przez Pilicę, położenie na szlakach handlowych i komunikacyjnych powodowały dynamiczny rozwój ośrodka o charakterze targowym. Wraz z szybkim wzrostem znaczenia Warki rozwijała się organizacja miejska. W 1375 r. występowała już w Warce rada miejska (konsulowie oraz rajcy), działał sąd miejski. Miasto cieszyło się opieką książąt mazowieckich.

Największy rozkwit Warki przypadł na wiek XV i XVI. Miasto stało się prężnym ośrodkiem rzemieślniczo – handlowym. Na największą skalę rozwinęło się w Warce szewstwo i piwowarstwo. Wareckie piwo cieszyło się ogromną popularnością. W 1483 r. książe mazowiecki Bolesław V r. wydał przywilej zastrzegający wyłączność dostawy piwa wareckiego na dwór książęcy i sprzedaży w piwnicach warszawskiego ratusza. W XVI-wiecznej Warce istniało aż siedem świątyń. Fakt ten potwierdzają pamiętnikarze i podróżnicy, a także wizytacje kościelne. Z początkiem XVII wieku miasto zaczęło tracić swoją świetność. Ucierpiało najpierw podczas rokoszu Mikołaja Zebrzydowskiego, a następnie podczas bitwy ze Szwedami w 1656 roku. Ogromne straty przyniosły także kolejne pożary. Po 1795 r. Warka znalazła się w zaborze pruskim, a następnie od 1815 w rosyjskim. Okres powstań narodowych także obfitował w wydarzenia na tym terenie. W 1830 r. stacjonowała tu bateria rakietników, która przystąpiła do powstania i walczyła pod wodzą Józefa Bema. Powstanie Styczniowe sprowadziło na miasto represje Rosjan za sprzyjanie powstańcom. Ppłk Władysław Kononowicz, dowodząc oddziałem powstańczym, stoczył na tym terenie szereg potyczek z wojskami carskimi. Ujęty wraz ze swoimi towarzyszami broni – został rozstrzelany na oczach mieszkańców na błoniach nad Pilicą 4 VI 1863 r.

II poł. XIX w. to okres znacznego ożywienia gospodarczego miasta, powstawania zakładów rzemieślniczych. W 1891 r. rozpoczęła działalność Fabryka Okuć Budowlanych Braci Lubert, a browar na Winiarach podtrzymywał tradycje warzenia piwa. Pierwsza, a następnie druga wojna światowa zrównały Warkę z ziemią. Hitlerowcy zamordowali wielu mieszkańców. Miasto przez długie lata po wyzwoleniu dźwigało się z gruzów.

Z Warką związanych jest wiele postaci historycznych. W pobliskiej wsi Ostrołęka mieszkał Jędrzej Święcicki – pisarz, autor opisu Mazowsza z przełomu XVI/XVII w. Tu urodził się Adam Jarzębski – muzyk, kompozytor i architekt baroku. Piotr Wysocki – bohater nocy listopadowej urodził się, mieszkał i zmarł w Warce. Stąd pochodził również znany lekarz, etnograf i pisarz Władysław Matlakowski. Największą dumą miasta stał się Kazimierz Pułaski – bohater Polski i Stanów Zjednoczonych AP.

Iwona Stefaniak

PLAN WARKI